Uprawa drzew kasztanowych w polskich ogrodach to marzenie wielu. Te drzewa zachwycają dekoracyjnymi kwiatostanami i gęstym cieniem. Latem ten cień jest bardzo przyjemny.

W tym poradniku skupimy się na praktycznych aspektach hodowli. Omówimy warunki glebowe, nawożenie i ochronę przed chorobami. Pamiętajmy, że błędy w pielęgnacji mogą osłabić roślinę.

Dobór stanowiska jest kluczowy. Drzewo potrzebuje miejsca na rozwój korony i korzeni. W kolejnych częściach omówimy choroby grzybowe i szkodniki. Dzięki temu Twoje drzewo będzie zdrowe przez lata.

Jakie są podstawowe informacje o kasztanie?

Kasztany mają duże znaczenie w przyrodzie i kulturze. W Polsce spotykamy dwa główne gatunki: kasztan jadalny (Castanea sativa) i kasztanowiec (Aesculus hippocastanum). Są różne w wyglądzie i zastosowaniu.

Różnice między kasztanem jadalnym a kasztanowcem

Te dwa drzewa to różne rodzaje. Poniżej znajdziesz kluczowe różnice:

Cecha	Kasztan jadalny	Kasztanowiec
Rodzina botaniczna	Bukowate	Mydleńcowate
Jadalność owoców	Tak (orzechy)	Nie (trujące)
Liście	Pojedyncze, podłużne	Dłoniaste, złożone
Wysokość drzewa	Do 35 m	Do 25 m

Charakterystyka botaniczna drzewa

Kasztan jadalny to duże drzewo liściaste. Ma charakterystyczne cechy:

• Kora brunatna, spękana w starszych okazach
• Liście lancetowate z piłkowanymi brzegami
• Kwiaty męskie w formie kotek
• Owocostan w kolczastej okrywie

Kasztanowiec wyróżnia się innymi elementami:

• Kielichowate kwiaty zebrane w wiechy
• Owoce w kolczastych torebkach
• Pąki zimowe pokryte lepką substancją

Historyczne i współczesne znaczenie kasztanów

Drewno kasztana jadalnego było używane dawniej do:

1. Produkcji beczek winnych
2. Budowy konstrukcji mostowych
3. Wytwarzania mebli ogrodowych

Współcześnie owoce kasztana jadalnego są popularne w kuchni molekularnej. Kasztanowiec jest ceniony jako:

• Drzewo parkowe i alejowe
• Surowiec farmaceutyczny (wyciąg z kory)
• Element zieleni miejskiej odpornej na zanieczyszczenia

Gdzie najlepiej sadzić kasztany?

Uprawa kasztanowca zależy od kilku ważnych czynników. Najważniejsze to klimat, dostęp do światła i ochrona przed pogodą. Poniżej znajdziesz wskazówki, jak dostosować warunki do drzewa w różnych częściach Polski.

Wymagania klimatyczne

Kasztanowce lubią umiarkowany klimat z wyraźnymi porami roku. Najlepiej rosną w temperaturze od 15°C do 25°C. W Polsce najlepsze warunki mają:

Region	Zalecane odmiany	Średnia roczna temp.	Opady roczne
Pobrzeże Bałtyku	Kasztanowiec zwyczajny	8-10°C	600-700 mm
Niziny Środkowe	Odmiany mrozoodporne	7-9°C	500-600 mm
Obszary górskie	Kasztan jadalny	5-7°C	800-1000 mm

Preferencje świetlne i przestrzeń

Drzewa potrzebują co najmniej 6 godzin słońca dziennie. W ciasnych ogrodach zachowaj odstępy:

• 4-5 m od budynków
• 6-8 m między drzewami
• 3 m od ścieżek ogrodowych

Jeśli chcesz uprawiać kasztany w szpalerze, odstępy mogą być mniejsze. Przy regularnym przycinaniu wystarczy 4 m.

Ochrona przed wiatrem i mrozem

Młode drzewa (do 5 roku życia) potrzebują szczególnej ochrony. Skuteczne sposoby to:

1. Osłony z agrowłókniny w rejonach podgórskich
2. Mulczowanie korą do 10 cm grubości
3. Sadzenie przy naturalnych wiatrochronach (żywopłoty, mury)

W województwach lubelskim i podkarpackim zaleca się podwójną warstwę ochrony od listopada do marca.

Jak przygotować glebę pod uprawę kasztana?

Przygotowanie podłoża to klucz do zdrowia drzewa i obfitości plonów. Kasztany potrzebują gleby z odpowiednimi właściwościami.

Optymalne parametry glebowe

Kasztany lubią glebę z określonymi cechami. Przed sadzeniem warto zrobić testy glebowe. To pomoże ocenić:

Skład chemiczny

Idealne pH dla kasztanów to 5.5-6.5. Jeśli gleba jest za kwaśna, dodaj wapno. Za zasadową – torf. Ważne są też:

• Magnez (min. 50 mg/kg)
• Potas (120-180 mg/kg)
• Fosfor (25-40 mg/kg)

Parametr	Wartość minimalna	Wartość optymalna
Przewodnictwo elektryczne	1.2 mS/cm	1.5-2.0 mS/cm
Zawartość próchnicy	3%	5-7%

Struktura i przepuszczalność

Kasztany potrzebują gleb głęboko spulchnionych z dobrym drenażem. Gleba powinna być co najmniej 60 cm głęboka. Unikaj miejsc z nadmiarem wody.

Metody poprawy jakości podłoża

1. Aeracja mechaniczna – przekopywanie do 40 cm z piaskiem
2. Kompostowanie – 10-15 kg/m² kompostu co 2 lata
3. Nawożenie organiczne – obornik bydlęcy jesienią, 3-4 kg/m²

W piaszczystych glebach dodaj glinę (20% objętości). W ciężkich glebach gliniastych mieszaj z żwirem kwarcowym.

Jak sadzić kasztany krok po kroku?

Sadzenie kasztanów jadalnych wymaga kilku ważnych kroków. Od wyboru sadzonki po dostosowanie do natury. Przewodnik ten pomoże uniknąć błędów i zapewni drzewu najlepsze warunki.

Wybieranie odpowiedniego materiału sadzeniowego

Wybierając kasztany jadalne, zwróć uwagę na kilka cechy. Ważne są:

• System korzeniowy – powinien być dobrze rozwinięty, bez śladów przesuszenia
• Pień – prosty, o gładkiej korze bez uszkodzeń mechanicznych
• Liście – intensywnie zielone, wolne od plam i nalotów

W szkółkach wybieraj rośliny w pojemnikach lub z bryłą korzeniową. Unikaj okazów z widocznymi guzkami na korzeniach – mogą świadczyć o chorobach grzybowych.

Technika sadzenia drzewa

Optymalny czas na sadzenie to wczesna wiosna (marzec-kwiecień) lub jesień (październik). Gleba powinna być wilgotna. Poniżej tabela z parami dla różnych rozmiarów sadzonek:

Wysokość sadzonki	Głębokość dołka	Średnica dołka
50-100 cm	40 cm	60 cm
100-150 cm	60 cm	80 cm
Powyżej 150 cm	80 cm	100 cm

Wykop dołka

Przygotuj miejsce 2-3 dni przed sadzeniem. Rozluźnij dno widłami amerykańskimi. Wymieszaj ziemię z kompostem (3:1). W glebach gliniastych dodaj 10% piasku.

Zabiegi pielęgnacyjne po posadzeniu

1. Podlewaj obficie – 10-15 litrów wody co 3 dni przez pierwszy miesiąc
2. Wyłóż warstwę kory sosnowej (5-7 cm) w promieniu 50 cm od pnia
3. Zabezpiecz pień osłoną przeciw gryzoniom

Kalendarz prac ogrodniczych

Zaplanuj działania zgodnie z cyklem wegetacyjnym:

Miesiąc	Zadanie	Uwagi
III-IV	Bielenie pnia	Ochrona przed pęknięciami mrozowymi
V-VI	Nawożenie azotowe	Dawka 30g/m²
X-XI	Okrywanie strefy korzeniowej	Stosuj agrowłókninę lub słomę

Młode kasztany jadalne potrzebują uwagi przez pierwsze 3 lata. Sprawdzaj wilgotność gleby i reaguj na pogodę, by drzewo rosło zdrowo.

Jakie są kluczowe wymagania pielęgnacyjne?

Dbając o kasztanowiec, zapewniamy mu zdrowie i obfitość owoców. Nawet odporne odmiany potrzebują regularnej opieki. Oto kluczowe elementy opieki nad kasztanowcem.

Podlewanie i nawożenie

Młode kasztanowce potrzebują częstego podlewania, szczególnie w pierwszych 3 latach. Optymalna częstotliwość to:

• 2-3 razy w tygodniu w okresach bezdeszczowych
• Głębokie podlewanie (30-40 cm) zamiast częstego moczenia powierzchni
• Redukcja nawadniania jesienią przed spadkiem temperatur

Harmonogram nawadniania

Od kwietnia do września stosuj zasadę “mniej, a częściej”. Używaj deszczomierza – optymalna dawka to 15-20 l wody na drzewo co 5 dni. W październiku ogranicz podlewanie do 1 raz na 2 tygodnie.

Dobór nawozów

Stosuj program łączący nawozy organiczne i mineralne:

Typ nawozu	Termin	Dawkowanie
Kompost	marzec	10 kg/m²
NPK 5-3-7	czerwiec	150 g/drzewo
Nawóz potasowy	wrzesień	100 g/drzewo

Cięcie i formowanie korony

Formowanie korony rozpoczynaj w 4 roku uprawy. Wykonuj cięcia w lutym-marcu, usuwając:

• Gałęzie krzyżujące się i rosnące do środka
• Pędy chore lub uszkodzone
• 25% młodych przyrostów dla lepszego owocowania

Utrzymuj kształt parasolowaty – takie formowanie zwiększa dostęp światła nawet o 40%.

Zabezpieczanie na zimę

Mrozoodporność kasztanowca wzrasta z wiekiem. Dla młodych egzemplarzy (do 5 lat):

• Okryj pieczeń słomianymi matami
• Wyłóż 15 cm warstwę kory wokół pnia
• Korony osłoń agrowłókniną przy zapowiadanych mrozach poniżej -15°C

Jak rozpoznać i zwalczać choroby kasztanowca?

Kasztany są piękne, ale tylko zdrowe drzewa mogą je długo zachować. Choroby grzybowe i bakteryjne są poważne. Ważne jest, aby znać objawy i metody walki z nimi. Oto najczęstsze patogeny i rady dla ogrodników w Polsce.

Mączniak prawdziwy

Objawy i diagnostyka

Mączniak widać na liściach i pędach jako biały nalot. Z czasem liście stają się brązowe i deformowane. Najwięcej szkód robi przy dużym wilgotności powietrza.

Metody zwalczania

Do walki z mączniakiem polecamy:

• Opryski siarkowe – np. Siarkol Extra 80 WP stosowany co 7-10 dni
• Biologiczne preparaty na bazie Bacillus subtilis
• Gnojówkę ze skrzypu polnego w proporcji 1:5 z wodą

Guzowatość korzeni

Guzowatość korzeni to bakteria Agrobacterium tumefaciens. Objawia się naroślami na korzeniach. Drzewa stają się słabsze i liście żółkną. Do zapobiegania używajmy:

1. Odkrywanie i usuwanie narośli z marginesem zdrowej tkanki
2. Dezynfekcja narzędzi 10% roztworem chloru
3. Stosowanie szczepionek mikrobiologicznych (np. Polyversum)

Zgorzel kory

Grzyb Phytophthora spp. powoduje brunatnienie kory i łuszczenie się. W tabeli poniżej znajdziesz zgodne z prawem środki zwalczające w Polsce:

Nazwa preparatu	Substancja aktywna	Termin aplikacji
Proplant 722 SL	Fosetyl glinu	Marzec-kwiecień
Aliette Express 62,5 WG	Fosforan glinu	Przy pierwszych objawach
Biosept Active	Ekstrakt z grejpfruta	Cały sezon wegetacyjny

W walce z chorobami ważne jest utrzymanie gleby i usuwanie opadłych liści. Dobrze jest łączyć chemiczne z ekologicznymi metody. Na przykład, opryski z pokrzywy wzmacniają odporność drzew.

Jakie szkodniki zagrażają kasztanom?

Kasztany mogą mieć problemy z chorobami i owadami. Te owady mogą osłabić drzewa i zmniejszyć plony. Dzięki nowym metodom ochrony, możemy skutecznie zwalczać szkodniki.

Szrotówek kasztanowcowiaczek

Widzimy tu największe zagrożenie dla kasztanowców. Larwy żerują w liściach, co powoduje ich przedwczesne brązowienie i opadanie.

Cykl rozwojowy

W ciągu roku pojawia się 3-4 pokolenia szkodnika. Zimują poczwarki w opadłych liściach. W kwietniu zaczyna się pierwsze wyloty motyli.

Faza rozwojowa	Okres występowania	Objawy żerowania
Jaja	kwiecień-czerwiec	Białawe skupiska na liściach
Larwy	maj-wrzesień	Minowane korytarze w liściach
Poczwarki	wrzesień-kwiecień	Zwijające się brzegi liści

Strategie ochrony

Pułapki feromonowe pomagają monitorować populację. W programach ochrony integrowanej stosuje się:

• Systematyczne usuwanie opadłych liści
• Zabiegi mikoryzacyjne wzmacniające drzewa
• Opryski preparatami na bazie Beauveria bassiana

Mszyce i przędziorki

Kolonie tych owadów wysysają soki z młodych pędów. Hamują wzrost drzew. Charakterystycznym objawem są lepkie odchody (spadź) oraz poskręcane liście.

Metody ekologicznej ochrony

W zastosowaniu kasztanów w ogrodach przydomowych warto postawić na naturalnych wrogów szkodników:

1. Zachęcanie biedronek i złotooków przez sadzenie roślin nektarodajnych
2. Stosowanie wywarów z wrotyczu lub czosnku
3. Instalacja domków dla owadów pożytecznych

Nowoczesne rozwiązania obejmują czujniki IoT i specjalne opaski lepowe na pniach.

Kiedy i jak zbierać kasztany jadalne?

Zbieranie kasztanów to ważny krok, który wpływa na ich jakość. Ważne jest, aby znać moment zbioru i używać właściwych technik. Oto kilka wskazówek, które pomogą uniknąć błędów i wykorzystać potencjał drzewa.

Okres dojrzewania owoców

Kasztany jadalne dojrzewają od połowy września do końca października. Możesz sprawdzić, czy są gotowe, patrząc na kilka znaków:

• Brązowiejąca i pękająca okrywa kolczasta
• Samoczynne opadanie kasztanów na ziemię
• Twarda, błyszcząca skorupa nasiennej

Region Polski	Optymalny termin zbioru	Charakterystyczne oznaki
Południe	15-30 września	Pełne otwarcie 50% kolczastych miseczek
Centrum	1-15 października	Brązowe przebarwienia na liściach
Północ	10-25 października	Spontaniczne opadanie owoców

Techniki zbioru

Do zbierania kasztanów użyj dwóch sprawdzonych metod:

1. Zbiór manualny – codzienne zbieranie opadłych owoców z ziemi
2. Strząsanie – delikatne potrząsanie gałęziami przy użyciu specjalnych drążków

Ważne jest, aby mieć rękawice ochronne. Kolczaste łupiny mogą podrażniać skórę. Po zebraniu, przelej kasztany zimną wodą, aby usunąć uszkodzone.

Przechowywanie i konserwacja

Świeże kasztany są trwałe do 5 dni. Aby przedłużyć ich przydatność, zastosuj:

Metoda	Czas przechowywania	Instrukcja
Suszenie	12 miesięcy	50°C przez 24 h w piekarniku z termoobiegiem
Mrożenie	18 miesięcy	Blanszowanie 3 min, pakowanie próżniowe
W lodówce	2 tygodnie	Przechowywanie w perforowanej torbie

Do marynowania wybieraj owoce bez śladów pleśni. Użyj sterylnych słoików i zalewę z octu z dodatkiem ziół.

Jak wykorzystać kasztany w kuchni?

Kasztany jadalne to więcej niż tylko jesienna dekoracja. Ich słodki smak pasuje do wielu potraw. Sprawdzą się w deserach, daniach wytrawnych i dietach eliminacyjnych. Odkryj techniki i inspiracje, które zmienią Twoje menu.

Przygotowanie podstawowe

Przed użyciem kasztanów musisz je odpowiednio przygotować. Usuń twardą skorupkę, nacinając ją nożem lub blanszując.

Pieczenie

Rozgrzej piekarnik do 200°C. Nacinaj skórkę kasztanów krzyżem, by nie wybuchły. Piecz 20-25 minut na blasze z papierem. Gotowe kasztany powinny być miękkie.

Gotowanie

Zalej kasztany zimną wodą i gotuj 15 minut. Obierz je na gorąco, by łatwiej usunąć błony. Gotowe nadają się do puree lub mąki.

Tradycyjne i nowoczesne przepisy

Łączenie tradycji z dietetycznymi innowacjami tworzy unikalne dania. Sprawdź poniżej kilka propozycji:

Zupa z kasztanów

Mieszaj 300 g obranych kasztanów z bulionem warzywnym. Blenduj na krem. Dodaj łyżkę masła orzechowego i szczyptę gałki muszkatołowej. Podaj z prażonymi migdałami.

Desery i przetwory

Mąka kasztanowa to świetny zamiennik pszenicznego. Sprawdź bezglutenowe przepisy:

• Babki z kakao
• Ciastka owsiano-kasztanowe
• Dżemy z pigwą i wanilią

Składnik	Zastosowanie tradycyjne	Wersja dietetyczna
Kasztany pieczone	Farsz do drobiu	Baza wegańskich burgerów
Puree kasztanowe	Dodatek do mięs	Krem do naleśników bez laktozy
Mąka kasztanowa	Zaprawa do zup	Ciasto bez glutenu

Eksperymentuj z teksturami. Prażone kasztany pasują do serów pleśniowych. Marynowane w occie balsamicznym to wykwintna przekąska.

Jakie właściwości zdrowotne mają kasztany?

Kasztany to świetny wybór dla zdrowia. Mają wiele składników, które pomagają naszemu ciału. Wspierają układ krążenia i pomagają w regulacji metabolizmu.

Wartości odżywcze

Kasztany są bogate źródłem węglowodanów złożonych. Dają energię, ale nie powodują gwałtownych wzrostów poziomu glukozy. W 100 g kasztanów znajdziesz:

• 40-45 g skrobi
• 7 g błonnika pokarmowego
• Witaminy z grupy B (zwłaszcza B6 i kwas foliowy)
• Potas, magnez i miedź

Składnik	Zawartość	Rekomendacje dzienne (%)
Błonnik	7 g	28%
Miedź	0,4 mg	44%
Witamina C	26 mg	29%

Minerały w kasztanach wspierają układ nerwowy. Pomagają utrzymać równowagę elektrolitową. Mają niską zawartość tłuszczu, co czyni je dobrym wyborem dla diety niskocholesterolowej.

Zastosowanie w medycynie naturalnej

W medycynie naturalnej kasztany są używane do wielu celów. Wyciągi z kasztanowca pomagają:

1. Poprawiają elastyczność naczyń krwionośnych
2. Łagodzą obrzęki kończyn
3. Redukują objawy niewydolności żylnej

Badania pokazują, że escyna w kasztanach ma właściwości przeciwzapalne i przeciwobrzękowe. Ale kobiety w ciąży powinny skonsultować się z lekarzem przed użyciem.

Przeciwwskazania i alergeny

Kasztany mogą wywoływać reakcje u osób z alergią na lateks. Do ograniczeń należą:

• Nietolerancja skrobi przy niektórych schorzeniach trzustki
• Ryzyko interakcji z lekami przeciwzakrzepowymi
• Ostrożność w przypadku kamicy nerkowej (zawartość szczawianów)

Kasztany jadalne, które były poddane obróbce termicznej, tracą część swoich właściwości. Ale są bezpieczniejsze dla układu pokarmowego niż surowe.

Jak rozmnażać kasztany w warunkach domowych?

Uprawa kasztana jadalnego w domu wymaga wiedzy o rozmnażaniu. Możesz wybrać rozmnażanie generatywne lub wegetatywne. Każda metoda ma swoje zalecenia i terminy.

Metoda generatywna (z nasion)

Rośliny z nasion to prosty sposób na nowe sadzonki. Zbierz owoce jesienią, wybierając zdrowe, bez pleśni. Ważna jest stratyfikacja – trzymaj nasiona 3-4 miesiące w wilgotnym piasku.

Wiosną, gdy księżyc jest w dobrej fazie, wysiewaj nasiona. To pomoże im kiełkować.

• Moczenie nasion przez 24h przed sadzeniem
• Głębokość siewu: 3-4 cm
• Zabezpieczenie grządki agrowłókniną

Szczepienie i okulizacja

Metody szczepienia zachowują cechy odmian. Najlepiej robić to w marcu lub kwietniu. Użyj ostrych narzędzi, które wcześniej zdezynfekowałeś spirytusem.

Popularne techniki to:

1. Szczepienie za korę – dla starszych podkładek
2. Okulizacja „w literę T” – latem z użyciem pąków liściowych

Rozmnażanie wegetatywne

W czerwcu pobieraj półzdrewniałe sadzonki. Następnie usuń dolne liście i zanurz końcówki w ukorzeniaczu. Sadź w mieszance torfu z perlitem (3:1), utrzymując wilgotność 70%.

Ukorzenienie trwa 6-8 tygodni.

Metoda	Czas wykonania	Skuteczność
Odrosty korzeniowe	Wiosna	80-90%
Sadzonki zdrewniałe	Jesień	40-60%
Layering powietrzny	Maj-Czerwiec	70-75%

Jakie odmiany kasztanów warto wybrać do ogrodu?

Wybór odmiany kasztanów jest ważny przy tworzeniu ogrodu. W Polsce rośnie dobrze zarówno jadalne, jak i dekoracyjne kasztany. Nowe hybrydy łączą piękno z odpornością na mróz. Przeczytaj dalej, aby znaleźć rośliny pasujące do Twoich potrzeb i klimatu.

Kasztan jadalny (Castanea sativa)

Castanea sativa jest ceniony za smaczne owoce i imponujący wygląd. Najlepiej rośnie w zachodniej Polsce, gdzie zimy są łagodniejsze. Oto kilka popularnych odmian:

• Marigoule – wczesne owocowanie (już po 3-4 latach), odporna na choroby grzybowe
• Bouche de Bétizac – duże, słodkie orzechy, tolerancyjna dla gleb wapiennych
• Colossal – idealna do uprawy towarowej, wymaga osłoniętych stanowisk

W ogrodach dobrze komponują się kasztany jadalne z różanecznikami lub azaliami. Te rośliny lubią podobne, lekko kwaśne podłoże.

Odmiany ozdobne kasztanowca

Kasztanowce (Aesculus) są popularne w polskich parkach i ogrodach. Oto kilka ciekawych odmian:

• Aesculus hippocastanum ‘Laciniata’ – powcinane liście tworzą efektowną, koronkową strukturę
• Aesculus x carnea ‘Briotii’ – czerwone kwiatostany, mniej wrażliwa na szrotówka
• Aesculus flava – żółte jesienne przebarwienia, odporna na mączniaka

W uprawie kasztanowca ważne jest zapewnienie przestrzeni. Dorosłe drzewa mogą osiągnąć nawet 25 m wysokości.

Mrozoodporne hybrydy

Dla chłodniejszych regionów Polski polecane są nowe mieszańce. Łączą one cechy kasztana jadalnego i azjatyckich gatunków:

• Castanea ‘Marsol’ – wytrzymuje spadki do -28°C, owoce nadają się na przetwory
• Castanea ‘Variegata’ – białozielone liście, dekoracyjna przez cały sezon
• Castanea ‘Doree’ – złociste przyrosty wiosenne, zwarty pokrój

Te odmiany świetnie komponują się z niskimi krzewami jak bukszpan czy trzmielina. Tworzą one wielopoziomowe aranżacje.

Gdzie kupić zdrowe sadzonki kasztana?

Wybierając sadzonki kasztanowca, zwróć uwagę na certyfikowane źródła. Drzewa z niepewnych miejsc często mają uszkodzone korzenie. Sprawdź etykiety producenta, by dowiedzieć się o odmianie i wieku rośliny.

Warto szukać roślin z prostym systemem korzeniowym i bez deformacji. Szukaj w szkółkach zrzeszonych w Związku Szkółkarzy Polskich. Szkółka Drzew i Krzewów Owocowych w Szczepanowie i Szkółka Kurowscy w Mikołowie są polecane.

Certyfikowane rośliny znajdziesz w Castorama czy Leroy Merlin. Podkarpacka Szkółka Nadleśnictwa Kolbuszowa oferuje odporne na szrotówka kasztanowce. Przed zakupem sprawdź opinie na forach ogrodniczych.

Zdrowe sadzonki kasztanowca to podstawa udanej uprawy. Wybierając sprawdzone źródła, zmniejszysz ryzyko problemów. Wykorzystaj zdobytą wiedzę, by cieszyć się drzewem przez lata.